اعتیاد

مقدمه:

امروزه مساله اعتیاد به مواد وداروها چه به مواد مجاز وغیر مجاز، به صورت یک آسیب جهانی وفراگیر در آمده است. آمارهای منتشره، از سوی سازمان های بین المللی، به ویژه سازمان صحت جهانی، کمیته کنترل جهانی مواد مخدر وسازمان یونسکو حاکی از افزایش فزاینده مصرف این مواد در سطح جهان است.

باتغییرجوامع ونگرش انسان ها نسبت به زندگی، نحوه ی مصرف مواد نیز تغییر کرده است. در گذشته مصرف مواد به مصرف کنندگان احساس تنبلی می داد و آن ها بیشتر خمود وخمار بودند، اما با مصرف مواد محرک ، فرد دچار بی خوابی بیشتری شده ودر مصرف کننده احساس انرژی زیاد همراه با نوعی برانگیختگی پدید می آید. شاید به این دلیل که در عصر تکنولوژی انسان ها ناگزیرند مدت بیشتر وبا انرژی بیشتری کارکننند، آهسته،  آهسته مصرف مواد محرک هم در اغلب جوامع به خصوص جوامع صنعتی افزایش یافته است.*

اعتیاد بعد از قرن 19 به عنوان یک مشکل اجتماعی مورد تحقیق قرار گرفت، علل و عوامل  وعوارض های آن  به تحلیل گرفته شد. درسال 1960 مستقیما  از طریق دانشمندان مورد ارزیابی قرارگرفت ودر سال 1987 جلسه ای در وین مورد گشایش قرار گرفت( مجمع علمی) تشکیل گرید ، در مورد اینکه چگونه می توان این آسیب را محو ویا جلوگیری نمود.

تعریف:

در فرهنگ عمید واژه ی اعتیاد عبارت استاز:عادت کردن، خو گرفتن، حالتی که به علت مداومت در استعمال بعضی داروها از قبیل تریاک، مرفین، هروئین، حشیش والکل در انسان پیدا شود.

سازمان صحت جهانی درسال 1969 در باره ای واژه ی اعتیاد می گوید، هر ماده ای که وارد بدن موجود زنده شود وموجب تغییر وتعدیل خاصیت وعمل موجود زنده گردد.

وسعت ودامنه ی این تعریف شامل مواد وداروهای ساده وبرطرف کننده ی درد مانند آسپرین، انواع ویتامین ها وآنتی بیوتیک ها که در درمان عفونت ها مصرف دارند،نیست. در این جا تنها از موادی گفتگو می شود که ویژگی های مشترکی دارند و برای توصیف موارد زیر به کار می روند:

·         مواردی که در تجربیات ذهنی فرد تغییراتی بوجود آورند ودر نهایت موجب تغییراتی در احساس، ادراک، شعور ورفتار فرد گردند.

·         مواردی که حالت های جدی وشدید وابستگی واعتیاد را موجب گردند.

صاحب نظران در باره ی اعتیاد تعاریف مختلفی دارند؛

·         از جمله اعتیاد را عبارت از تعلق وتمایل غیرطبیعی ومداومی می دانند که فرد نسبت به ماده ی مخدر یا محرک پیدا می کند.*

·         اعتیاد عبارت از وابستگی به مواد مخدر یا ابتلای اسارت آمیز به ماده ای مخدر که از نظر جسمی، روحی و اجتماعی زیاد آور باشد  وکسی که دست به این عمل می زند معتاد نامیده می شود.

مواد اعتیاد آور به دو دسته سنتی وصنعی تقسیم می شود:

·         مواد سنتی.مواد سنتی نیز خود به دودسته تقسیم می شود:

1.    مواد مخدر. از معروف ترین مواد این دسته تریاک را می توان نام بردکه از آن مرفین، کدئین، ومشتقات دیگر گرفته می شود.

2.    مواد محرک. از معروف ترین این مواد حشیشاست.

·         مواد صنعتی. از معروف ترین آن ها، هروئین است که ا ز قدیم مورد استفاده بوده است، به تازگی هم مصرف کراک که همان هروئین فشرده است رواج یافته است.*

مصرف مواد مخدر سنتی وصنعتی در کشور رو به افزایش است و تحقیقات حاکی ازآن است که الگوی مصرف مواد مخدر در حال دگرگونی وچرخشی عجیب به سوی مواد مخدر جدید هم چون شیشه، اکستاسی وکراک است.

فرایند اعتیاد: در جوامع مختلف به سه بخش تقسیم کرده اند.

1.    مرحله آشنایی / مرحله مقدماتی: شخص با ماده مخدر آشنا می شود که ممکن برحسب تصادف واستفاده از آن باشد.

2.    مرحله افزایش عادت به مواد: کم کم غیر منظم به ماده ی مخدر عادت می کند.

3.    مرحله اعتیاد/ بیماری: اعتیاد می تواند به عنوان یک بیماری ظهور کند.

علل وعوامل اعتیاد به مواد مخدر:

1.    عوامل فردی وروانی: خصلت وحالت های روانی  افراد موجب می شود دست به اعتیاد زند. اشخاص منزوی، حس حقارت در افراد وعشق ناکام.در این عامل نقش محوری را فرد معتاد بازی می کند.

2.    عوامل خانوادگی: زمینه های خانوادگی(والدین معتاد باشد)، فقر(زمانیکه در خانواده فقر حاکم باشد، فقر انسان را به سوی انحراف می کشاند، ستیز والدین( وقتیکه بین خانواده سیتزی وجود داشته باشد ومحیط سالم خانوادگی نباشد، رفاه اقتصادی ( رفاه اقتصادی بیش از حد در خانواده که منجر به انحراف فرزندان یا عضوی خانواده شود).

3.    عوامل اجتماعی: نابرابری های اقتصادی و اجتماعی( تضاد طبقاتی باعث نابرابری افراد می گردد)، بیکاری، فرهنگ(آنچه در کشور معمول می باشد) وتسلط گروهای اقلیت نژادی در حکومت های شاهی مطلقه.

پیشگیری ودر مان:

با عنایت به عوارض، پیامدها وتبعات سوء مصرف مواد صنعتی وسنتی ضرورت توسعه اقدامات فرهنگی برای واکسیناسیون اجتماعی نوجوانان وجوانان وپیشگیری از مصرف مواد  امری ضروری است. براین اساس اقضا دارد همه آحاد جامعه، دستگاه های آموزشی وفرهنگی کشور و... برای سالم سازی نسل هایمان بدون هرگونه وقفه،کتمان وسکوت گام های مؤثری برداشته  تاشاهد عدم گرایش جوانان و نوجوانان به این پدیده باشیم.

اهم فعالیت های فرهنگی مورد نیاز عبارتند از:

·         ارتقاء میزان آگاهی ودانش نوجوانان وجوانان باهدف تغییر نگرش وتقویت رفتارهای محافظت کننده وکسب مهارت های زندگی برای عدم گرایش به مصرف مواد از طریق رسانه های دیداری- شنیداری، الکترونیکی ونوشتاری، دانشگاه ها، مدارس، مساجد، جماعات، مراکز و خانه های صحت در شهر وروستا به صورت آرام ، مستمر، عمیق، علمی و واقع بینانه  وبه دور از ایجاد هرگونه ترس،وحشت واغراق در جامعه.

·         ترویج فرهنگ سلامت وغنی سازی سودمند اوقات فراغت از طریق تقویت فعالیت های جایگزین ورزشی، هنری با هدف ایجاد تحرک، نشاط وشادمانی کوتاه مدت وبلند مدت وپایدار به منظور تقویت احساس رضایت مندی از زندگی، خوش بینی، امید ، ایجاد هویت و تسلط برخود.

·         ارائه سبک ومدل زندگی برای زیستن در عصر پیچیده هزاره سوم(MDG
) وارائه آموزش مهارت های حل مساله ، ارتباطات فردی واجتماعی، تصمیم گیری ، روابط بین فردی، تفکر انتقادی، تفکر خلاق، مقابله با هیجانات، مقابله با استرس، همدلی وخودآگاهی از دوران کودکی تا دوران بزرگسالی به صورت مستمر با هدف خویش نگهبانی افراد در جامعه .

·         توسعه وتقویت مراکز مشاوره حضوریَ، تلفن وگفتگو در تالارهای مجازی برای رفع مشکلات روحی نوجوانان وجوانان.

·         مشارکت جوانان در امور اجتماعی با هدف تقویت عقلانیت این نسل برای مهار و کنترل این پدیده نوظهور.*

در کنار اقدامات فرهنگی، وضع وتصویب قوانین شفاف برای مقابله ومجازات سوداگران مواد، امری ضروری بوده تا بارویکرد متوازن اقدامات نرم افزاری وسخت افزاری موجبات مصئون سازی آحاد جامعه را فراهم سازیم.

به طور خلاصه پیشنهاد های زیر را در این رابط می توان مطرح کرد:

·         فراهم نمودن امکانات تحقیقاتی برای مراکز پژوهشی. لزوم بررسی زمینه ی رشد این بلای خانمانسوز نیاز به پژوهش های زیادی دارد. در بسیاری از کشورهای جهان، کارشناسان پس از سالها تجربه به این نتیجه رسیده اند که اصلی ترین راه مبارزه با مواد مخدر و خشکانیدن ریشه ی اعتیاد، برچیدن زمینه وانگیزه اعتیاد در نسل جوان است.

·         آموزش عمومی در باره ی علل  وپیامدهای اعتیاد. آموزش عمومی وپیشگیری از اعتیاد باید به عنوان یک فرهنگ در جامعه همگانی شود.

·         شناخت دقیق نیازهای جوانان. اساسی ترین نیازهای جوانان، تحصیل، اشتغال، ازدواج، مسکن، امکانات سالم تفریحی وورزشی می باشد. با شناخت دقیق نیازها وتصمیم جدی برای برطرف نمودن این نیازها در حد توان توسط خانواده ها، جوانان ومسوولین می توان امید جدی در پیشگیری از اعتیاد و درمان معتادان داشت.

·         نقش رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی. برنامه های مفید آموزشی، تربیتی، تفریحی وسرگرمی وسایل ارتباط جمعی می تواند دراین زمینه نقش مؤثری داشته باشد. زیرا برنامه های تلویزیونی جذاب و آموزنده زمینه ساز گرایش جوانان به زندگی سالم و دوری از اعتیاد خواهد بود.

·         نقش صحت. در تمام جهان، صحت مقدم بر درمان است. در اعتیاد نیز پیشگیری از طریق آموزش و تشویق مردم به خصوص نسل جوان باید در صدر اقدامات ستاد مبارزه با مواد مخدر قرار گیرد.

·         مبارزه قاطع وپیگیر با سوداگران مرگ. مبارزه با سوداگران مرگ نیاز به برنامه ریزی در داخل وخارج کشور دارد و در سطح بین المللی نیز  برنامه هایی لازم است.

·         نقش نهادها، موسسات و مراکز فرهنگی. واضح است که برای دور نگه داشتن جوانان از این بلای خانمانسوز، نهاد هایی چون مدرسه، مؤسسه های فرهنگی  و ورزشی، نیروهای نظامی (پولیس واردو) می توانند بسیار مفید وثمر بخش باشند، اما اهمیت هیچ کدام از آن ها به پای خانواده نخواهند رسید. خانواده به عنوان اساسی ترین واحد جامعه نقش به سزایی در دور نگهداشتن فرزندان از مواد مخدر دارد .

رابطه اعتیاد با جرائم وآسیب های اجتماعی

اعتیاد می تواند مادرهمه بزهکاری هاباشد، زیرا میان آلودگی به مواد مخدر وجرائم دیگر ارتباط مستقیم وجود دارد. مصرف مواد، معتاد را به انجام فعالیت های غیر قانونی ومشروع وا می دارد تا بتواند هزینه اعتیاد خود را تأمین کند. اعتیاد به دو طریق می تواند با جرائم دیگر ارتباط داشته باشد:

1.    حالتی است که اعتیاد به عنوان یک علت  وقوع جرم در کنار عامل قبلی جرم زا، باعث وقوع جرم می شود.

2.    اعتیاد به تنهایی باعث ارتکاب جرم می شود. یعنی فرد زمینه ای برای ارتکاب جرم نداشته و در اثر اعتیاد، زمینه های جرم زایی را برای خود ایجاد کرده است.

اثر اعتیاد در فرد به صورت تغییراتی جسمی وظاهری وهم چنین دگرگونی های رفتاری بروز می کند. این تغییر ودگرگونی در وضعیت معتاد، متناسب با پیشرفت اعتیاد افزایش می یابد. اعتیاد به سرعت، قدرت درک ، شعور واحساسات وعواطف را از بین می برد وموجبات ارتکاب همه گونه اعمال خلاف را مهیا می سازد.

  نتیجه گیری: نتیجتا باید گفت که این پدیده بعد از قرن 19 به عنوان یک مشکل جهانی مورد ارزیابی وتحقیق دانشمندان قرارگرفت و آنان در سال 1987 جهت تحقیق، نابودی ومحو این پدیده نوظهورمجمع علمی را شکل دادند. آنچه می شود از این پدیده تعریف نمود همان ابتلای اسارت آمیز به ماده ای مخدر که از نظر جسمی، روحی و اجتماعی زیان آور باشد وکسی که دست به این عمل می زند معتاد نامیده می شود.اعتیاد انواع مختلفی دارد و فرایند آن نیز به سه بخش : آشنایی، استفاده غیر منظم از مواد و مرحله اعتیاد یا بیماری را نام برد.علل وعوامل آن نیز به خانواده، اجتماع و حالت های روانی وفردی افراد وابسته اند وعوارض مختلفی را نیز در پی خواهد داشت(عوارض جسمی، روانی واجتماعی).اعتیاد به معنای عادت کردن وخو گرفتن به مواداست که تخریش کننده جامعه بوده وروند تکامل را به رکود می کشاند. پس باید با این پدیده ومعتاد با عقلانیت برخورد نمود ورنه آسیب های بسیار جدی را در قبال خواهد داشت.

*آسیب شناسی اجتماعی، دکترابوالقاسم اکبری ومینا اکبری، انتشارات رشد وتوسعه، 1390.